Makreel

De makreel is een echt groepsdier dat graag in scholen met wel miljoenen anderen in het midden van de zee zwemt. Zijn prachtige zebrastrepen helpen hem om zich te oriënteren in de groep. Het is een snelle zwemmer, die nooit stilligt. Dat gaat ook niet, want anders zou hij zinken. Hij heeft immers geen zwemblaas, zoals veel andere vissen.

Er wordt massaal op makrelen gevist; miljarden sterven in de visserij. Dit gebeurt onder andere door supertrawlers: varende visfabrieken die wekenlang op zee blijven en zo miljoenen dieren vangen. De dieren lijden ernstig bij de vangst en aan boord.

Wie is de makreel?

De Atlantische makreel (Scomber scombrus) is een prachtige vis met een lang, slank lichaam, een puntige neus, grote ogen en kleine scherpe tanden. Zijn rug is staalblauw gekleurd met golvende zwarte zebra-achtige lijnen, die richting de buik overgaan naar een zilverwitte tot gele kleur. De zebralijnen helpen de dieren zich te oriënteren in de groep, zodat ze makkelijker gezamenlijk op dezelfde snelheid kunnen zwemmen.¹

Makrelen leven in de Noordzee, de Middellandse Zee en de noordelijke Atlantische oceaan, van de Golf van Biskaje tot aan het noorden van IJsland en Groenland en het noordoosten van Noord-Amerika. Hij zwemt in heel grote groepen van duizenden tot wel miljoenen dieren in het midden van de waterkolom (en is daarmee een ‘pelagische’ vis).

De makreel is een snelle zwemmer en kan met wel 20 kilometer per uur door het water schieten, meer dan twee keer zo snel als de snelste mens. Hij ligt nooit stil, want anders zou hij zinken. Hij heeft immers geen zwemblaas, zoals veel andere vissen.

Leefwijze

Gezamenlijk jagen makrelen onder andere op plankton, garnalen en kleine vissen zoals haring en zandspiering. Door dit dieet zijn makrelen vaak erg vet. Voor grotere vissen, haaien en watervogels is de makreel zelf prooi.

Makrelen kunnen wel 60 cm worden, 3,5 kg wegen en 17 jaar worden. Vaak zijn de dieren echter zo’n 30 cm lang. De dieren migreren met de seizoenen mee en leggen wel honderden kilometers af. In de winter vertoeven ze in kouder water en eten vrijwel niets. In de lente trekken ze naar warmere kustwateren om te jagen en zich voort te planten (paaien).²

Na twee tot vier jaar is een makreel geslachtsrijp en plant hij zich voort in de Noordzee of bij een van de westelijke kusten van Europa.³ De vrouwtjes leggen ieder wel honderdduizenden eitjes die in het water zweven. Deze worden bevrucht door de hom van de mannetjes.

Helaas weten we maar weinig over de intelligentie, emoties en het natuurlijke gedrag van de makreel. Het wetenschappelijk onderzoek naar makrelen is vrijwel altijd gericht op visserij. Zo weten we het een en ander over zwemroutes van makrelen, maar hebben we nauwelijks een idee van de manieren waarop ze met elkaar communiceren.

Dierenleed op zee

Er wordt heel veel op makreel gevist: naar schatting sterven jaarlijkse 2,4 tot 2,8 miljard makrelen in de visserij.⁴⁵ Om makrelen te vangen worden ringnetten, kieuwnetten, handlijnen of sleepnetten (‘trawls’) gebruikt.⁶

Bij ringnetten wordt er in een cirkel om een school vissen heen gevaren, waarna de onderkant wordt gesloten en binnengehaald. Door het gewicht raken veel dieren verdrukt. Kieuwnetten zijn verticale netten, waarbij de vissen gevangen worden doordat ze met hun kieuwen in de mazen verstrikt raken. Dit kan leiden tot verwondingen, uitputting en verstikking.⁷

Varende visfabrieken

Om makrelen te vangen worden ook supertrawlers ingezet, onder meer door Nederlandse bedrijven. Dit zijn varende visfabrieken, die wekenlang op zee blijven en miljoenen vissen kunnen vangen en doden. De sleepnetten zijn wel 600 meter lang en hebben aan de voorkant een opening die zo groot is als een voetbalveld.

Het gebruik van sleepnetten veroorzaakt veel dierenleed. Tijdens het slepen raken veel vissen gewond en bekneld, waardoor het ademen steeds moeilijker wordt en sommigen uiteindelijk stikken.⁸ Sommige vissen weten te ontsnappen uit het net, maar zijn dan door uitputting, stress en verwondingen meestal ook ten dode opgeschreven.⁹

Ook al is het voor vissers door de aanlandplicht sinds enkele jaren verboden om gevangen vissen weer overboord te gooien, weten we dat dit toch gebeurt.¹⁰ Voor makrelen zijn er bovendien uitzonderingen op de regels,¹¹ die ‘slippen’ mogelijk maakt: het net weer laten zakken en de vissen eruit laten, bijvoorbeeld wanneer blijkt dat de dieren te klein zijn of er een quotum wordt overschreden.¹² Veel makrelen overleven dit niet en overlijden aan hun verwondingen.

Daarnaast is bekend dat sommige schepen illegaal tonnen minder waardevolle vis (bijvoorbeeld blauwe wijting) dood overboord gooien om ruimte te besparen voor meer waardevolle vis (bijvoorbeeld makreel).¹³

Op grote schepen worden de dieren vaak met een speciale vissenpomp uit het net aan boord gezogen. Dergelijke pompen kunnen wel meer dan één miljoen kilo vis per uur aan boord zuigen. Door de sterke krachten kunnen de dieren verwondingen oplopen.

Invriezen en strippen

Eenmaal aan boord worden de makrelen ofwel direct ingevroren, waardoor de dieren uiteindelijk stikken, of worden eerst ‘gestript’. Bij het strippen worden de dieren van boven naar beneden opengesneden, veelal door machines, waarna de organen uit het lijf worden gezogen. Ook zijn er machines die via de mond de ingewanden uit het lijf van de vis zuigen.¹⁴ Het is bekend dat vissen soms niet direct sterven en na het strippen nog 25 tot 65 minuten kunnen reageren op (pijn)prikkels.¹⁵

Makreel op jouw bord?

Het gaat niet goed met de makreel. Hoewel ze desondanks niet bedreigd zijn, worden makrelen momenteel wel sterk overbevist. In 2024 werd er zelfs 35% meer gevangen dan de wetenschappelijke limieten toelaten. In de Atlantische Oceaan zwemt tegenwoordig nog maar een derde van het aantal dieren rond dat er in 2015 leeft. Het wetenschappelijke advies is dan ook om in 2025 een stuk minder makreel te vangen, maar de vraag is of landen zich aan die limieten houden.¹⁶

Er is geen makreel te koop met het MSC-keurmerk, omdat overbevissing, onder andere door het ontbreken van goede afspraken, niet kan worden voorkomen.

Vanwege het zeer grote dierenleed in de visserij, kunnen wij geen enkele vis in de supermarkt voor consumptie aanraden. Wel zijn er verschillende visvervangers verkrijgbaar, zoals bijvoorbeeld plantaardige ‘vissticks’.

Wat kun jij doen?

Leg in plaats van vis daarom eens een visvervanger op je bord en gebruik algenolie in plaats van visolie. Wil je toch graag vis eten? Informeer je over de diersoort in kwestie en de impact die consumptie kan hebben, zodat je een weloverwogen keuze kan maken. De informatie over vissen op onze website kan je daarbij helpen. Deel deze informatie ook met je vrienden en bekenden.